De zestiende editie van de Dikke Van Dale komt eraan. Dat lijkt, in vergelijking met wereldnieuws, wellicht triviaal. En hoewel ik dit nieuwe driedelige woordenboek nog even niet kan betalen, ben ik blij dat het er komt. We hangen in alles af van de taal die we hebben en de woorden die we aan dingen kunnen geven. Het is misschien wat knullig, maar ik heb al meermaals kleine en grote existentiële vraagstukken proberen op te lossen aan de hand van het woordenboek. Nee, dat is me nog nooit echt gelukt, maar een heldere definitie terugvinden op papier helpt soms om iets te ordenen of om tot de essentie terug te komen.
Ondanks het volume van onze woordenboeken, ontbreken er heel wat woorden. Zo zit er een gat in onze taal om met verlies om te gaan. Dat besefte ik onlangs toen ik samen met een goede vriend en collega een paar Amerikaanse kennissen interviewde. ‘Waarom zeg jij altijd “sorry” wanneer iemand een overleden persoon vermeldt?’, vroeg hij. Ik reageerde steevast met een Amerikaans klinkende ‘sorry’, en hij snapte niet waarom. Voluit luidt de typische uitdrukking ‘sorry for your loss’, of ‘sorry to hear that’. Ik zei het automatisch, zonder na te denken, en terwijl ik het aan mijn collega uitlegde, besefte ik dat wij in het Nederlands geen equivalent bezitten. Wanneer iemand hier een verhaal deelt over een overleden persoon, stamelen wij een ‘oei’ of een ‘oh’. Er zijn geen woorden voor.
De Dikke Van Dale lijkt een poging om in de warboel en de beperkingen van onze taal iets te vatten. Een soort EHBO-kit, waarbij de O niet voor ongevallen, maar voor ‘het onzegbare’ staat. Eerste Hulp Bij het Onzegbare.
Een paar jaar geleden mocht ik Ruud Hendrickx interviewen, taaladviseur en redacteur van het woordenboek. Naar aanleiding van een relatiebreuk, en in functie van een theatervoorstelling, probeerde ik het woord ‘geluk’ te definiëren. Ik greep daarvoor naar het woordenboek, legde verschillende edities naast elkaar, en merkte op dat de omschrijving doorheen de jaren veranderd was. De laatste (vijftiende) editie omschreef het woord niet langer als ‘een gevoel’, of als iets wat je zelf in de hand hebt. Twee elementen die me belangrijk leken voor een sluitende definitie. Of misschien gewoon twee elementen die ik hoopte terug te vinden in het woordenboek; een bewijs dat geluk moeilijk meetbaar is (het blijft immers ‘een gevoel’) en een bevestiging dat het soms maakbaar is (dat ik er zelf af en toe iets aan kan veranderen).
Ruud Hendrickx nam mijn vraag serieus en wilde verder uitzoeken wat er met het geluk gebeurd was. Toch raadde hij me aan om niet op het woordenboek te vertrouwen voor een toereikend begrip van wat het woord inhoudt.
Nee, het geluk ligt niet in het definiëren van iets. De mooiste dingen zijn vaak niet te verklaren. Maar ik ben blij dat we het proberen. En zo ben ik benieuwd naar hoe geluk vandaag omschreven wordt, en of de nieuwe definitie ons er misschien iets dichterbij kan brengen.
#2 Column 'De Mening' - De Standaard Avond (2/11/2021 tot 5/11/2021)